De levenslange zoektocht van emeritus-hoogleraar Cees Zwart draait om het transformeren van het leven. Volgens Anne Pastors rekt zijn verhaal de geest op waardoor ruimte ontstaat voor nieuwe inzichten en ideeën, biedt het perspectief en draagt hoop in zich. Over Hoop is ontstaan aan de hand van vijftig gesprekken die zij voerde met Zwart. Zo weet zij te voorkomen dat Zwart zelf een magnum opus van 800 pagina’s gaat schrijven. Over Hoop is een mooi ‘totaal dimensionaal’ boek geworden. Het gaat over het organisatieleven, het samenleven in de maatschappij en om de oneindige koepel daaromheen: het universele dat niet zintuigelijk waarneembaar is, maar wel aanwezig en werkzaam. Een inspiratiebron voor ‘schalig’ wereld verbeteren, noemen de auteurs het.
Het boek bestaat uit twee delen. Het deel begint met het levensverhaal van Cees Zwart. Het beschrijft in een aantal stappen zijn leven, ofwel de context die hem vanaf zijn geboorte omringt en die zijn leven bepaald heeft. Verder komt een aantal thema’s aan bod die Zwart raakten en waar hij aan gewerkt heeft. Dit deel eindigt met de levenslessen die hij ontleent aan zijn levenswandel en levensthema’s. Het tweede deel plaatst dit alles vervolgens in het ruimere perspectief van het samenleven. Dat bevindt zich in een overgangsfase naar een ander tijdperk. Het aflopende tijdperk toont een samenleving op drift, waar een groeiende behoefte bestaat aan een breder perspectief op weg naar een hoopvolle toekomst en een betere wereld.
De rijkdom van het boek laat zich niet in enkele recensie bewoordingen samenvatten. Enkele hoofdlijnen dan maar. Zwart constateert dat de systeemwereld dominant is geworden, waardoor veel mensen de arbeidsorganisatie verlaten. De loyale achterblijvers lopen een verhoogd risico op depressie en burn out. Systeem- en leefwereld hebben elkaar echter nodig. Een systeemwereld zonder spontaniteit leidt tot een ontzielde organisatie. Een leefwereld zonder zinvolle ordening kan vergaan. De leefwereld is waar het spontane sociale plaatsvindt. De plaats waar mensen door het tussenmenselijke vormgeven aan hun leven en samenleven. In de leefwereld draait het om samenleven. De systeemwereld is de wereld van het geregelde sociale, van de ordening en de instituties. De systeemwereld is de bedding van de bezielde en bezielende verbanden die de leefwereld bewonen. Het gaat om de balans tussen beide werelden. Dat is geen evenwicht, maar een dynamische balans. Bij organisatieontwikkeling en wereldverbetering zijn steeds twee krachten werkzaam: bestendigende en doorbrekende. In hun krachtenspel maken en breken ze de werkelijkheid. Dat brengt ons bij het centrale onderwerp van Cees Zwart, transformatie.
Transformatie is een kwestie van tijd, van bewustzijn, van tussenmenselijkheid en van wending. In het spanningsveld tussen verleden en toekomst ontstaat ruimte voor een verhaal dat inzicht brengt, de polen opnieuw verbindt, de ware toedracht onthult en zicht biedt op het vervolg. De enige tijd waarin je dat kunt doen is nu. Daar is een open bewustzijn voor nodig, het eindeloze geheel van mogelijke ervaringen, dat tevens het niveau is waarop we verbinding kunnen maken. Transformatie is een kwestie van tussenmenselijkheid, het sociale dat zich tussen mensen afspeelt. In de leefwereld geven mensen samen vorm aan hun gezamenlijkheid. De samenleving is voor Zwart geen construct maar een levend organisme. Het hoogste doel van dat organisme is leefbaarheid in plaats van maakbaarheid.
Over Hoop is een prachtig boek dat ons kan helpen het huidige cultuurpessimisme te doorbreken. De rijkdom aan inzichten die Cees Zwart tijdens zijn leven verzamelde is groot. Het boek bevat geen gemakkelijke stof. Het is op het conto van Anne Pastors bij te schrijven dat de stof wel op een toegankelijke en prettig leesbare manier tot ons komt. Met een diepe buiging naar beide auteurs.