We gaan de billen van de buurman niet wassen!

Bij veel mensen doemt bij het woord participatiesamenleving het beeld van het wassen van de billen van de buurman op. Anderen zien het woord als de vlag op de modderschuit van de bezuinigingen op de verzorgingsstaat. Als stuurlui aan de wal, klagen sommigen steen en been wat ‘ze’ nu weer verzonnen hebben. Toch hebben ‘ze’ best wat steekhoudende argumenten om zoiets te verzinnen en bovendien is het toch misschien uiteindelijk wel de minst verschrikkelijke van de oplossingsrichtingen die te bedenken zijn.

Op alle levensgebieden die met de transities gemoeid zijn (langdurige zorg, jeugdzorg, passend onderwijs en participatiewet) is al jaren sprake van stijgende vraag naar zorg en ondersteuning en daarmee hangen stijgende kosten samen. Dat kan zo niet langer doorgaan omdat we dat met z’n allen niet meer kunnen en willen betalen. Voor alle mensen die ‘doorzien’ dat de participatiesamenleving ook een verhaal is om bezuinigingen mee op te vangen; zij hebben gewoon gelijk!
Dat geconstateerd hebbend, is vervolgens heel belangrijk om het grotere plaatje te gaan zien: die bezuiniging is niet iets van ‘ze’, maar van ‘we’. We zijn met zijn allen – en grotendeels onbewust – de afgelopen decennia in een situatie verzeild geraakt die we nu niet meer kunnen betalen. Mede door toename van medische kennis en mogelijkheden, door meer mondigheid, door toenemende welvaart en toenemende levensverwachting, kortom: allemaal ontwikkelingen die niemand specifiek te verwijten zijn en ook veel positiefs hebben gebracht. Nu is al een tijdje het einde in zicht van het geld om door te gaan zoals we deden en moeten we oplossingen bedenken die minder geld kosten of zelfs helemaal los van geld werkzaam zijn.

Andere oplossingen?
Er zijn zeker ook andere oplossingen dan meer onderlinge hulp gaan bieden: we kunnen de belastingen verhogen, de zorgpremie, de eigen bijdragen, zeg het maar. Met dat geld kunnen we dan meer professionele hulp inzetten. Dat kan, maar daar horen we niemand over. Misschien is dan toch die oplossingsrichting van de participatiesamenleving helemaal zo gek nog niet?! Dan wel vanuit ‘we’ gedacht en niet vanuit ‘ze’ die het ons opleggen of aansmeren.
Bewustzijn is één, maar dan gaat het nog steeds niet vanzelf richting participatiesamenleving. Wat vervolgens nodig is, is perspectief. De vele transitievisies die de laatste paar jaar opgesteld zijn door gemeenten en zorg- en welzijnsorganisaties, hebben nog niet de kracht en onderbouwing om daadwerkelijk perspectief te bieden. Ze zijn nog voornamelijk de positieve omdraaiing van wat we in die visienota’s krijgen uitgelegd over de achterliggende problemen :
– Te weinig gebruik van eigen kracht van mensen, dus meer gebruik maken van eigen kracht.
– We zijn te veel los van elkaar komen staan dus moeten we meer voor elkaar gaan betekenen.
– De zorgvraag is enorm gestegen en die trend moet gekeerd en in het verlengde daarvan, geldt hetzelfde voor de kosten.
Hiermee wordt weliswaar de richting aangeduid, maar nog niet veel mensen zien het ook als perspectief. Een perspectief moet toch op zijn minst ook aantrekkingskracht hebben. Dan heb ik het nog niet gehad over de verbeeldingskracht die een perspectief zou moeten hebben en over energie en samenbindingskracht. Die krijg je allemaal niet voor niets. Daar moet aan gewerkt worden, beginnend bij een goede, brede en open dialoog over het perspectief. Vervolgens een energieke verwoording. En last but not least: het koersvast en samenlevingsbreed laten indalen van het perspectief om de werkelijkheid van vandaag met vereende krachten te transformeren in de gewenste en mogelijke werkelijkheid van morgen.

Beweging veroorzaken
Op deze manier transformeren is geen knop die omgaat; het is een beweging die wordt ingezet. Een beweging die gepaard gaat met vallen en opstaan, die gehinderd wordt door hoe we het in het verleden organiseerden, maar ook een beweging die steeds meer tipjes oplicht van de sluier die veel mensen nu nog voor het perspectief zien hangen.
Transformeren en participeren moet je leren. Gelukkig hebben we wel veel wijsheid in pacht om ons in dat proces te vergezellen en te ondersteunen. Daarover gaat mijn boek Wijsheid in Pacht – Overzicht, uitzicht en inzicht voor de transformatie van het sociale domein richting participatiesamenleving.
Het sociale domein is eigenlijk gewoon een andere aanduiding voor de samenleving. Toch zou je dat bijna vergeten, omdat de afgelopen decennia het sociale domein is gekoloniseerd door overheden en allerlei instellingen die met elkaar een uitgebreide systeemwereld hebben opgetuigd met schotten op plaatsen waar nu blijkt dat ze niet handig zijn. De balans moet een flinke tik de andere kant op: naar de leefwereld waarin we ons weer wat vanzelfsprekender verbonden gaan voelen en weer meer voor elkaar gaan betekenen. In het boek heet dat samenvoorzienend. En dat ‘samen’ sluit professionele ondersteuning zeker niet uit. Dat doet het sinds een paar jaar ingeburgerde woord ‘samenredzaam’ wel. Dat kun je afleiden uit het woord ‘zelfredzaamheid’ in Van Dale (samenredzaam staat er nog niet in). Dat betekent namelijk ‘zonder professionals’.
Met samenvoorzienend kunnen we de angel uit het wassen van de billen van de buurman halen. De relatie wordt er niet gemakkelijker op als we gedwongen worden dergelijke dingen voor elkaar te doen. Als we voor die zaken op professionals mogen blijven rekenen, blijft er nog ruim voldoende over om zonder gêne en met een goed gevoel voor elkaar te doen.
Het fundament voor samenvoorzienend is overigens de eigen kracht. Met eigen kracht in het middelpunt, kan geschakeld worden met de kracht van eigen kring en die van de wijdere samenleving waarin mensen veel voor elkaar willen en kunnen betekenen. En dan is er eventueel ook nog professionele inzet nodig. In die volgorde. Eigenlijk best logisch.

Wijze energie
De rest van dit jaar, en vast ook nog een flink deel van het volgende jaar, zal de aandacht uitgaan naar het regelen en inregelen van de verschillende transities die het sociale domein moeten laten kantelen. In afwachting daarvan maken veel burgers zich zorgen over wat er nog van de verzorgingsstaat (en voor hen) overblijft. Daar lekt veel negatieve energie naar weg. Een andere weg is om de energie positief in te zetten en te bouwen aan uiteindelijk onvermijdelijk meer participatiesamenleving. In die energie is Wijsheid in Pacht geschreven. Dat maakt het een inspiratiebron voor de toekomst.

Zie elders op www.annepastors.nl voor meer informatie over de inhoud van het boek, inclusief hoe het te bestellen. Daar is ook het voorwoord van Herman Wijffels in te zien.